Het leven en werken aan boord
van een zeesleepboot 4

De Elbe met het booreiland Santa Fé Explorer op de Waterweg, bij het vertrek
op 2 mei 1970 van Rotterdam naar Singapore, een reis van 12.650 zeemijlen.

Op een koopvaardijschip, met zo'n 50 à 60 bemanningsleden  kent men de Civiele Dienst, hieronder valt de Hofmeester, het kombuispersoneel en de bediening. Het kombuispersoneel bestaat uit de Chef-kok, 2e kok, Bakker en nog een Leerling-kok of Koksmaat.Voor de bediening in de messrooms en het onderhoud van verblijven en hutten heeft men Bediende's. De Hoffmeester is de chef van dit hele gebeuren en zorgt voor Proviandvoorziening en Inventarisuitrusting. Dit is aan boord van een zeesleepboot, met een bemanning van ± 24 personen (zonder runners aan boord) wel iets anders. Hier kent men geen Hofmeester en bediende's, er is de kok en een paar jongens, de zeuntjes. Meestal was het doel van deze jongens om matroos te worden, en velen hebben het zelfs tot kapitein geschopt, uiteraard na op latere leeftijd een opleiding te hebben gevolgd. Meestal waren er twee jongens aan boord , in sommige gevallen, op de grotere zeesleepboten zoals de Zwarte Zee waren er drie, en op haar eerste reis had deze er zelfs zes aan boord, maar dat aantal werd spoedig teruggebracht tot twee of drie jongens. De kleinere sleepboten van Wijsmuller, met zo'n achttien bemanningsleden, hadden maar één zeuntje, en deze hadden het best wel zwaar, met werkdagen van s'morgens 06.00 uur tot s'avond's 20.00 uur, ik weet het uit den lijve daar ik zelf zo begonnen ben op vijftienjarige leeftijd.

Rechts: Hier ben ik als zeuntje, samen met matroos-kok Willem Dubbelaar (op de voorgrond), sperciboontjes aan't doppen in het zonnetje a/b van de Cycloop. De kok was in Afrika ziek van boord gegaan, en Willem had zijn taak tijdelijkovergenomen tot er een andere kok uit Holland werd overgevlogen.

Deze jongens werden toegewezen aan de kok en de bootsman, als koksjongen en dekjongen, en meestal werd deze taak dan om de maand geruild. Was er een jongen die de bedoeling had om later als kok te gaan varen bleef hij uiteraard de hele reis in de kombuis en de andere aan dekbij de bootsman. De dekjongen zorgde voor de bediening van de bemannings messroom en het schoonhouden hiervan en na afloop van de maaltijden voor de afwas van het kommaliewant (eet en drinkgerei), en was daarnaast het hulpje van de bootsman aan dek. De koksjongen zorgde voor de bediening van de officierenmessroom, het schoonhouden hiervan en na afloop van de maaltijden voor de afwas van het kommaliewant van deze messroom, en was dus daarnaast het hulpje van de kok in de kombuis. Beide jongens onderhielden ook de hutten van de kapitein, hoofdwerktuigkundige en 1e stuurman, de rest van de bemanning zorgde voor hun eigen hut.

  Foto's rechts en onder : Dekjongen Hoogvliet aan de huishoudelijke arbeid.......    kleedjes kloppen en aan de was aan boord van de Zwarte Zee

                koksjongenStavenuiter aan het pannen schuren a/b van de Noordzee

De scheepskok en koksjongen zorgen er voor dat de opvarende hun stevige eetlust kunnen botvieren. En dat is waarlijk geen geringe taak. De kok, een man met de nodige ervaring, begint zijn dagtaak om 6 uur. Meestal eindigt deze niet voor een uur of zeven s'avonds. Dit lijkt misschien wat overdreven, immers koken voor 25 man is nu ook weer niet zo'n heksentoer. Dat is ook zo, alleen wonen de bakker, de slager en de kruidenier niet om de hoek, maar zijn vele, vele mijlen ver weg ! Als hij dus niet aan het koken is, dan moet er vlees uitgebeend worden, er moet brood worden gebakken. Als er iemand jarig is komt er een taart op tafel, en men wil ook wel eens een koekje bij de thee! De scheepskok is met zijn vaardigheid en kennis van zaken in grote mate verantwoordelijk voor de stemming en de goede sfeer aan boord.

rechts: hier sta ik even  te mijmeren a/b van de Elbe

Op reizen van soms maanden achter elkaar op zee, is het eten ongeveer de enige afwisseling. s'Morgens een stevig ontbijt, s'middags dinner met altijd soep vooraf en de avond maaltijd bestond niet alleen uit een broodmaaltijd, er was altijd een gerecht als macaroni, nassi of bahmi, een uitsmijter, labskous en dergelijkelijke gerechten bij. Dit is omdat de bemanning wacht loopt, en zou de avondmaaltijd alleen uit brood bestaan, dan zouden bijv. de mensen van de twaalf-vier wacht en de vier-acht wacht met knorrende magen rondlopen. Meestal bewaarde de kok ook het overgebleven eten van de dag voor de nachtwacht, zodat ze deze restjes s'nacht's konden opwarmen.
De kok moet, evenals elke huismoeder, economisch werken. Hij moet weten wat er ongeveer gegeten wordt, zodat hij niet te veel klaar maakt. Hij moet weten gebruik te maken van restjes. Kortom:er zijn honderden zaken, waaraan hij moet denken.

    
Links op de foto ben ik een ham aan het uitbenen in de kombuis van
de Oostzee, en rechts sta ik achter het fornuis a/b van de Elbe.

Kok van Drimmelen aan het werk in zijn wat
modernere kombuis a/b van de Zwarte Zee.

De sleepboten kunnen vele maanden over de zeeën zwalken zonder een haven aan te doen om te bunkeren. Dat betekent, dat er voor 25 man ook eten aan boord moet zijn. De uitrusting aan levensmiddelen is opgeslagen in het proviandruim, waar zich ook de koel- en vriescel bevinden. Wat gaat er mee aan proviand. In de vriescel zit ongeveer 700 kg vlees, waarbij hele achterbouten en schouders rundvlees, enige halve varkens, kippen, vis, en diepvriesgroenten voor vele maanden. In de koelkast gaat voor de eerste weken verse groenten en fruit, diverse worstsoorten, verder 250 kg kaas, eieren, tonnetjes haring enz., enz.. In het proviandruim op de stellingen vinden we balen meel, suiker en zout. Vele kruiden en specerijen, oliën en velen blikken margarine. 1400 blikken geconserveerde groente, een 1000-tal blikken vruchten op sap. Dezelfde aantallen blikken jam en voor noodgevallen of voor de runners aan boord van de sleep waren er blikken met zelfs aardappelen, poeder voor aardappelpuree tot kant en klaar vlees in jus, dit was niet bepaald erg smakelijk, maar nood breekt wetten.
De melk aan boord kwam in de jaren zestig uit blikjes, evaporated milk, een soort koffiemelk oorspronkelijk bedoeld als baby voeding voor de derde wereld. Het werd overal voor gebruikt, zoals bijv. bij de conflakes, dan werd het aangelengd met water, 1blikje melk 3 blikjes water. Het was niet te pruimen, maar andere mogelijkheden waren er niet. Later kwam de zogenaamde ijzeren-koe, een machine waarin men melkpoeder met water en vetten vermengde tot redelijk drinkbare melk, door verschillende hoeveelheden vetten toe te voegen kon de kok zelfs van halfvolle tot volle melk maken en de machine bood zelfs de mogelijkheid tot het maken van milk-shakes.
Tel daarbij alles wat maar nodig kan zijn voor het "dagelijks brood" en waarvoor je aan de wal even naar de winkel om de hoek loopt om het te halen. En heb je wat vergeten en zit je zonder, dan is er altijd nog wel een behulpzame buur. Op zee is die er niet. Daarom moet de kok er voor zorgen dat de 273 artikelen, die op de proviandlijst staan, ook werkelijk in voldoende mate aan boord zijn.

De Oceaan in 1967 op de Waterweg bij het vertrek uit Rotterdam
met de  zuiger Liguenda en het sleepbootje Energie naar Dublin.

De inventaris uitrusting aan boord bestaat uit een complete uitzet aan glaswerk, aardewerk, serviesgoed, linnengoed en beddegoed. Alles gesierd met de maatschappij-initialen. Ook hier wordt bij het uitrusten van de schepen met grote aantallen gewerkt.

De Oceaan op de Noordzee met de Liguenda en Energie